مرمت و شستشوی فرش

فرش معيوب ؟ (بخش دوم و پایانی)

2-عیوب عارضی

عیوب عارضی به آن دسته ازعیبهائی گفته می شود که بعد از اتمام مراحل تولید ؛ در مراحل بهره وری از فرش به واسطه عوامل محیطی بر فرش عارض میگردند.

2ـ الف : سرویس

پس از اتمام مرحله بافت ؛ پرداخت زنی ؛ شستشو ؛ رفوگری ؛ و گاهی دارکشی مراحلی ازفرآوری فرش تولید شده هستند که درمجموع سرویس نامیده می شوند که البته درصورت عدم مهارت لازم و دقت کافی درگذر ازهر کدام از این مراحل عیوب خاصی سلامت فرش را تهدید می کند که ذیلا به شرح مجمل آنها خواهیم پرداخت.

2ـ الف ـ1: پرداخت

پرداخت زنی یکی ازمراحل با اهمیت مرحله سرویس می باشد که نقش ویژه ای درزیبائی فرش و حفظ کیفیت آن در بلند مدت ایفا می نماید ؛ لذا این مرحله باید توسط افراد خبره و آگاه انجام پذیرد ؛ چرا که عدم مراقبتهای لازم فنی در این زمینه عیوب جبران ناپذیری را به شرح زیر باعث خواهد شد :

الف :دم قیچی ( به فتح دال)

چنانچه پرداخت ابتدائی فرش که معمولا پس ازبافت هرچند سانتی متر ازفرش برروی دستگاه با هدف تمیزکاری وروئیت قسمت بافته شده انجام می پذیرد ؛ توسط فرد غیر خبره و بدون مراعات نکات فنی ودقت لازم باشد؛ پشم نقاطی ازفرش به سبب فقدان مهارت لازم پرداخت کننده واستفاده نا صحیح از قیچی ؛ یا حتی گاهی وجودعیب در قیچی پرداخت و یا عدم تناسب قیچی با فرش مورد نظر؛ موجب چینش بیش از حد لازم پشم درنقاطی از فرش میشود که همین امر عامل بروزاین عیب است.

البته معمولا این عیب پس ازاتمام مرحله بافت و بعد از پرداخت زنی فرش ؛ بطور کامل محسوس وآشکارمی گردد .

ب : ته افتادگی

ته افتادگی که گاهی درعرف ازآن به ته خواب یا نازکی هم تعبیرمی شود ؛ یکی دیگرازعیوبی است که بواسطه چینش بیش از حد قسمتهائی از پشم فرش ؛ ممکن است درمرحله پرداخت زنی ؛ اعم از دستی و یا ماشینی عارض گردد که البته این عیب امروزه به جهت پرداخت زنی ماشینی ؛ در صورت عدم تجربه کافی و یا بی دقتی بیشتراحتمال بروزدارد .

نکته : اصطلاح ته خواب گاه در مورد فرشهائی که تمام یا قسمتهائی از آنها براثراستعمال سائیده شده باشد نیز بکار می رود.

پ : بریده شدن

ایجاد بریدگی درمرحله پرداخت زنی فرش از جمله عیوبی است که امروزه به جهت استفاده از ماشینهای پرداخت زنی نیمه اتوماتیک بیش از زمان گذشته مشاهده می شود ؛ این عیب بیشتر در بالا و پائین و یا کناره های فرش امکان بروز دارد که به جهت عدم مهارت کافی و تجربه لازم پرداخت زننده ؛ بواسطه گیر نمودن تیغ دستگاه در قسمتی از فرش پدید می آید .

2 ـ الف ـ 2 : شستشو

شستشوی فرش

مرحله شستشو را می توان از جمله مراحل حساس آماده سازی فرش بحساب آورد که در صورت عدم دقت لازم و مراعات نکردن مسائل فنی و نکات ظریف تجربی در این مرحله ؛ چه بسا عیوبی به شرح زیر بر فرش تحمیل خواهد شد که بعضاهرگز قابل جبران نخواهد بود.

الف : مواد شیمیائی

بکار گیری مواد شیمیائی غیر استاندارد و غیر متناسب با فرش و یا حتی عدم آشنائی با خواص مواد بکار رفته در مواد شوینده ؛ علاوه بر نتایج نامطلوب ؛ به فرش نیز صدماتی وارد خواهد نمود که تقریبا قابل جبران نخواهند بود؛ از اینروی باید در این مرحله با بهره گیری از دانش و تجربه افراد خبره و آشنا به کار ازصدمات و عیوب ممکنه حدالامکان جلوگیری نمود .

ب :رنگ دواند گی ( ته دادن )

رنگ دادن فرش

این عیب از جمله عیوب عارضی در مرحله شستشو و یا هنگامیست که بواسطه عدم دقت و مراقبت لازم فرش در تماس مستقیم یا غیر مستقیم با آب قرار داشته باشد ؛ البته چنانچه مواد و مصالح بکار رفته در فرش از نوع نامرغوب باشد این عیب بارزتر خواهد بود ؛ خصوصا آنکه در مرحله رنگرزی رعایت نکات فنی نشده باشد . و بر عکس در صورت برخورداری مواد اولیه فرش از کیفیت مناسب و استانداردهای لازم ؛ این عیب به حداقل رسیده و چه بسا هرگز پیش نخواهد آمد .

پ : سوختن رنگ

رنگ فرش

این اصطلاح هنگامی اطلاق می شود که بدلیل استفاده نا بجا و ناصحیح از مواد اسیدی هنگام شستشو؛ فرش حالت اولیه پشم و رنگ را بطور فاحشی از دست بدهد ؛ به این عیب اصطلاحا سوختن رنگ گفته می شود که از عیبهای غیر قابل جبران می باشد.

ت : برگشت خواب

این واژه را شاید نتوان به عیب تعبیر نمود اما چون بر خلاف عرف فرش است ما در اینجا آنرا جزو عیوب بر می شماریم ؛ معمولا این امر در مرحله شستشو و بر اثر بی دقتی و یا عدم تجربه لازم به جهت پارو و یا برس کشیدن بر عکس خواب فرش ؛ ایجاد می شود و موارد موضعی آن ممکن است بر اثر تا زدن و یا بسته بندی نا مناسب فرش نیز ایجاد گردد .

نکته : امروزه در موارد بسیاری مشاهده می شود که به جهت روئیت ابریشمهای موجود در فرشهائی که طرح یک طرفه دارند ؛ خواب فرش در جهت خلاف معمول برگشت داده می شود که مسلما این امر در دراز مدت تاثیر سوء بر فرش خواهد داشت .

2ـ الف ـ 3 : دارکشی

دار کشی

دار کشی یکی دیگراز مراحل فرآوری فرش بعد از مرحله شستشو میباشد که این مرحله نیز باید با دقت لازم و مراقبتهای ویژه انجام گیرد چرا که در این مرحله نیز شاید عیوبی بر فرش عارض گردد که در کیفیت و ماندگاری فرش در طولانی مدت اثرات نا مطلوبی داشته باشد ؛ ذیلا به چند مورد از این موارد اشاره می شود .

نکته : گاهی برای رفع کجیهای فرش ؛ مرحله دارکشی قبل از مرحله شستشو انجام می پذیرد تا فرش بهنگام فروش سالم بنظر آید ؛ مسلما این امر از نظر اخلاقی عمل شایسته ای نیست .

الف : پاره شدن

پاره شدن فرش در مرحله دارکشی در حقیقت عیبی است که بواسطه سهل انگاری یا نا پخته گی بوجود می آید ؛ بگونه ایکه بواسطه کشش بیش از حد و یاعدم مقاومت لازم فرش این پاره گی بوجود می آید.

نکته : پاره شدن فرش ممکن است در مراحل مختلفی از تولید نیز بوجود آید که شایعترین نوع آن پاره گی در مرحله تولید خصوصا پس از تولید نیمی از قالی می باشد.

پارگی فرش

در این مرحله به جهت سنگین شدن پائین فرش باید در سفت نمودن چله ها دقت لازم بعمل آید ؛ چرا که اندکی کشش بیش ازحد باعث پاره گی فرش خواهد شد ؛ خصوصا آنکه شاید قسمتی از چله ها دراثرممارست با چوبهای سر و ته دستگاه ؛ استحکام اولیه خود را ازدست داده باشند

چله ساییدگی

؛حتی بافندگان مجرب توصیه مینمایند عمل سفت نمودن پیچهای دار قالی به جهت کشش چله ها ؛ بهنگام اتمام کار روزانه انجام نپذیرد و به آغاز کار در روز بعد موکول شود

چله کشی

زیرا در این صورت حتی چنانچه برای فرش مشکل پاره شدن پیش آید ؛ افراد می توانند با شل نمودن پیچ های دار قالی از این اتفاق جلوگیری نمایند اما چنانچه به علت سفت نمودن چله ها در پایان کار روزانه و بهنگام شب این اتفاق پیش آید مسلما صدمه جبران ناپذیری بر فرش وارد خواهد آمد که البته تفاوت دمای شبانه کارگاه و انقباض چله ها نیز مزید بر علت خواهد بود.

ب : کشش بیش از حد

در این مرحله عیبی که بوجود می آید همانگونه که از نامش پیداست بواسطه کشش بیش از حد ؛ نظم بافت بهم می خورد ؛ که گاهی رفع آن ناممکن بوده و در صورت رفع نیز باز هم فرش معیوب خواهد بود .

پ : ابزار نا مناسب

فرش

در مرحله دارکشی باید از ابزارهای مناسب برای هر نوع قالی استفاده شود چرا که درغیراینصورت مسلما عیوبی بر فرش عارض خواهد شد.

نکته: میخهائی که برای دارکشی استفاده می شود به جهت استعمال مکرر نقش عمده ای در معیوب شدن فرش دارند .

2ـ ب :استعمال

دکوراسیون

دسته ای دیگر از عیبها در مرحله استعمال فرش پدید آمده و بنحوی خود را بر فرش تحمیل می نمایند ؛ عمده این عیوب بر اثر عوامل انسانی بمدد عوامل محیطی و طبیعی بر فرش عارض می شوند .

بسیاری از این عیوب که با مرور زمان گاهی هزینه های مادی سنگینی را بر فرش تحمیل می نمایند با کمترین هزینه قابل پیشگیری و رفع و رجوع می باشند ؛ بشرط آنکه با اندکی دقت و کسب آگاهیهای لازم بموقع و کارشناسانه عمل شود .

استعمال را با توجه به نقش عامل زمان درآن ؛ باید آسیب پذیرترین مرحله برای فرش بحساب آورد ؛ چرا که کم نیست نمونه های موجود در اقصی نقاط جهان از فرشهای نفیسی که آثارعیوب عارضی در مرحله استعمال بر پیکره آنها بوضوح قابل روئیت می باشد ؛ و همین حقیقت گواهی بر این مدعاست که فرش در مرحله استعمال بیش از هر زمان دیگری نیازمند دقت و مراقبت است ؛ که هر گونه بی دقتی و سهل انگاری در این زمینه موجب بروز عیوبی از اقسام ذیل خواهد بود که اکثرا جبران ناپذیرند.

الف : پوسیده شدن

پوسیدگی فرش

اکثرا این عیب بر اثر عدم مراقبت از فرش در مقابل عوامل رطوبتی پدید می آید ؛ فرش به طبع خاصیت مواد بکاررفته درآن همواره مستعد جذب رطوبت می باشد و چنانچه دقت لازم در این امر بعمل نیاید ؛ گاهی حتی بدون علائم ظاهری فرش دچار پوسیدگی می شود .

بعضی از عوامل دخیل در بروز این عیب را می توان چنین بر شمرد: کف پوشهائی که وجود رطوبت در آنها چندان محسوس نیست مانند موکت ؛ قرار گرفتن گلدان حاوی خاک بر روی فرش ؛ عدم وارسی پشت فرش در فواصل زمانی معین ؛ عدم جابجائی فرش در فواصل زمانی معین ؛ عدم وارسی فرشهای مجاور با شوفاژ ها و پنجره ها در فواصل زمانی معین ؛ عدم دقت در پاک و خشک نمودن مایعات ریخته شده برروی فرش ؛ پهن نمودن و یا بسته نگه داشتن فرش در محل مرطوب بر کف زمین بمدت طولانی ؛ و امثالهم …

ب : بید زدن

بید زدگی

بید زدگی یا بید خوردگی یکی دیگر از عیوبی است که عمدتا در زمان استعمال بر فرش عارض می شود ؛ عامل بوجود آورنده این عیب حشره بید است که معمولا در محیطهای گرم و مرطوب و تاریک بیشتر یافت می شود ؛ لذا عدم استفاده از مواد طبیعی و شیمیائی ضد بید و وارسی ننمودن بموقع فرشهای انبار شده و فرشهائی که کمتر مورد استفاده قرار می گیرند می تواند این عارضه را بدنبال داشته باشد ؛ این عیب گاهی از پشت و گاهی از رو و بعضا از هر دو جانب بر فرش عارض می شود . پشم عمده ترین مواد فرش است که از این عیب آسیب می بیند .

پ : سائیده شدن

ساییدگی فرش

در اکثر مواقع استفاده نا مناسب از فرش موجب بروز این عیب است ؛ گاه قسمتهایی ازفرش که بیشتردرمعرض استفاده هستند براثرسهل انگاری نسبت به سایر قسمتها زودترسائیده شده و موجب پدید آمدن سائیده گیهای موضعی در فرش می شود ؛ این عیب در اکثر مواقع قابل رفع نبوده و موجب افت ارزش اقتصادی فرش می شود .

نکته : البته سائیده گی در فرشهای کهنه و قدیمی عیب محسوب نشده و بعضا حسن مضاعف نیز بشمار می رود.

ساییدگی قالی

ت : لک افتادن

لک چنانچه قابل رفع نباشد عیب محسوب می شود ؛ این عیب بر اثر بی دقتی بهنگام استعمال فرش بر اثر ریختن مواد رنگین بوجود می آید. چای ؛ نوشابه های رنگین ؛ افزودنیهای رنگین خوراکی وانواع جوهرهای رنگین از شایعترین لک زا ها در فرش می باشند .

لکه فرش

ث : رنگ پس دادن

این عیب همانند عیب رنگ دواندگی ( ته دادن) است که شرح آن در مبحث شستشو گذشت با این تفاوت که اینبار این عیب بهنگام استعمال فرش و بر اثر سهل انگاریها بوجود می آید و بعضا عوامل بوجود آورنده مشترک نیز دارند .

ج : کوبیده شدن

کوبیده شدن پرزفرش معمولابراثرعدم استاندارد بودن پشم و یا نا مناسب بودن پرداخت فرش بوجود می آید . کوبیدگی پرز فرش علاوه بر بد منظر نمودن رخ فرش به جهت عدم استعمال یکدست ؛ موجب بروز سائیدگیهای موضعی و زود رس در بعضی از نقاط فرش می شود که اکثرا این عیب قابل رفع نیست .

ح : تا بر شدن

تابرشدن نیزازجمله عیوبی است که درمرحله استعمال براثرموقعیت نامناسب مکانی و یا بعضا به جهت کیسهای طولی و یا عرضی بر فرش عارض می شود . در صورت جزئی بودن این عیب قابل رفع بوده و چنانچه کلی باشد رفع آن چندان آسان نخواهد بود .

خ :ریختن چله ها

چله فرش

چله های فرش از دیر بازبعنوان یکی از عوا مل زیبائی در فرش ایرانی بحساب می آید وازهمین روست که بافندگان و تولیدکنندگان خبره ؛ قبل ازآغازبه بافت متن اصلی فرش ؛ بر روی چله ها مهارت و سایقه ای از خویش را به نمایش می گذارند که نتیجه آن گلیم بافها ؛ برجسته بافی ها ؛ دندان موشیها ؛ و …… می باشند که هرکدام بنوبه خود نقشی مضاعف در زیبائی فرش ایرانی دارند ؛ اما مع الاسف بسیار دیده می شود که قبل از آغاز مرحله استعمال ؛ بواسطه سهل انگاری بافندگان واهمال کاری فروشندگان وعدم آگاهی مصرف کنندگان فرش ؛ به سبب عدم مراعات نکات فنی در محکم نمودن سر و ته فرش بواسطه گلیم بافی و یا دوگره زنی پس از مدتی فرش از زیبائی چله ها محروم شده و چه بسا صدمات جبران ناپذیری در دراز مدت به سر و ته فرش وارد می شود ؛ که البته فرشهای سر بافی شده موجود در موزه ها و کلکسیونهای دنیا و حتی کف بازار گواهی زنده بر این مدعای تلخ است .

ریشه فرش

د : وا رفتن شیرازه

شیرازه یکی ازارکان اصلی در تضمین سلامت فرش بوده و نقشی مهم در تداوم استحکام آن در دراز مدت دارد ؛ بگونه ایکه حتی اهمیت این مطلب در جامعه نیز رواج یافته ونهایت وخامت اوضاع در هر پدیده به از هم پاشیدن شیرازه تشبیه می شود .

عدم مراعات نکات فنی لازم درامرشیرازه پیچی ؛ خصوصا درمواردیکه شیرازه پیچی بعد از مرحله بافت و حتی پس از مرحله سرویس انجام می شود ؛ موجب بروز عیوبی از قبیل : کیس عرضی ؛ وا رفتن شیرازه در مرحله استعمال ؛ کنده شدن شیرازه بهمراه کناره فرش و امثالهم خواهد بود که بعضا غیر قابل جبران بوده و گاه در صورت مرمت نیز صدماتی به کیفیت اولیه فرش وارد خواهد شد .

شیرازه فرش

نکته : شیرازه پیچی صرفنظر از نوع آن ؛ در گذشته یکی از فنونی در امر قالیبافی بحساب می آمد که گویای سلیقه ؛ تجربه ومهارت بافنده بوده و تقریبا دراکثریت قریب به اتفاق فرشهای تولیدی ؛ شیرازه پیچی نیز همزمان با بافت انجام می یافت ؛ که متاسفانه امروزه این سنت حسنه رو بفراموشی نهاده و کمتر فرشی را می توان پیدا نمود که شیرازه پیچی آن بهمراه بافت انجام یافته باشد . البته حقیقت مطلب آنست که امروزه دیگرنادرند بافندگانی که از عهده این امر بر آیند ؛ چرا که شیرازه پیچی بر روی دستگاه بهمراه بافت ؛ برخلاف ظاهر ساده و شاید بی اهمیت آن یکی از نکات بسیار حساس ؛ ظریف و فنی درامر تولید است که نیازمند حوصله ؛ تجربه و مهارت خاصی بوده وبه اذعان اهل فن از عهده هر بافنده ای بر نمی آید . (البته منظور نگارنده در این باب بیشتر متوجه تولیدات شهری بافت منطقه آذر بایجان می باشد )

با توجه به توضیحات فوق و دقت در عکس میتوان نتیجه گیری نمود که شیرازه پیچی بعد از مرحله بافت هرگز جایگزین مناسبی برای شیرازه همراه بافت نمی باشد ؛ و تجربه نیز گواه این مدعاست که شیرازه پیچی بعد از مرحله بافت در مقام استحکام و ظرافت هرگز یارای برابری با شیرازه همراه بافت را نخواهد داشت .

شیرازه قالی

ذ : سوختن

سوختن نیز یکی از عیوبی می باشد که به جهت قابلیت اشتعال سریع مواد مورد استفاده در فرش ؛ شاید در مرحله استعمال بر فرش عارض گردد ؛ البته این امردرگذشته به جهت استفاده ازوسایل گرمایشی غیرمطمئن بیش از امروزه مصداق داشت ؛ اما با اینهمه کم نیستند فرشهای نفیسی که از این جهت متحمل صدمات جبران ناپذیری شده اند . سوختن فرش چنانچه خفیف و جزئی باشد قابل رفع بوده ؛ ولی چنانچه عمیق و وسیع باشد غیر قابل جبران و حتی در صورت جبران نیز همواره عنوان فرش معیوب را بهمراه خواهد داشت .

منبع
انجمن علمی فرش ایران

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

دکمه بازگشت به بالا