ساختار فرش بیجار
فرش بیجار شهرت خود را مرهون قالی‌های زیبا و نفیس خود می‌داند این قالی‌ها دارای بافتی بسیار زیبا و محکم هستند.
فرشبافی بیجار در دوره ی قاجار دوباره احیا شد این قالی ها دارای ویژگی خاصی بوده که این ویژگی ها آنها را از سایر قالی ها باز می‌شناساند. یکی از بارز‌ترین این ویژگی ها در قالی های بیجار بافت مخصوص آن بوده که مقاومت شگفت انگیزی به این قالی ها می‌دهد و این بافت باعث تراکم بالای فرش می‌شده، همین تراکم بالا است که به فرشهای بیجار فرش آهنی نیزگفته می‌شود.
بافت آنها محکم، ضخیم، بسیار فشرده و تماما از پشم بوده به طوری که تا کردن آنها غیرممکن بوده و ترک بر می‌داشته این فرش‌ها بسیار سنگین بوده که این سنگینی نیز به دلیل بافت فشرده ناشی از استفاده از دفتین بسیار سنگین در کوبیدن پود‌ها بوده است. در بیجار دوره ی قاجار پود دهی به دو شیوه انجام می‌گرفته است
- یک پوده
- سه پوده.
یکی از دیگر ویژگی های قالی بیجار شکل ظاهری آنهاست که این قالی‌ها را ازسایر قالی‌ها متمایز می‌کند قالی‌های بیجار کج و ناصاف هستند و این کجی به دو دلیل به وجود آمده است
- بخاطر سردار و زیردارهای کج و ناصاف دار قالی بوده است
- تارهای پشمی (چله)که در جریان بافت شل می‌شوند.
از دیگر شاخصه های فرش بیجار حاشیه ی آنهاست در اوایل حکومت قاجار در قالی‌های بیجار فقط از یک حاشیه پهن استفاده می‌شده اما در اواسط و اواخر این حکومت ازسه حاشیه (دو حاشیه ی باریک و یک حاشیه ی پهن) استفاده شد حاشیه ی غالب در فرش های بیجار حاشیه ی هراتی است. گره در فرشهای بیجار ترکی بوده، رجشمار (تراکم) در فرشهای بیجار ۱۵ تا ۲۵ و در اندک فرشهای ابریشمی موجود تراکم بیشتر از ۴۰ بوده است.
همانگونه که اشاره شد این فرش ها تمام پشم بوده (تار، پود، خامه) بوده، اما در مواردی از ابریشم نیز استفاده می‌شده، پرزهای آن به صورت بلند یا متوسط کوتاه می‌شده است پرداخت این قالی‌ها درحین بافت بوده، شیرازه ی آن نیز درهنگام بافت زده می‌شده است. دار قالی های بیجار عمودی و ثابت بوده است. قالی های بیجار در بالا و پایین خود دارای ریشه بوده که این ریشه ها گاهی بافته می‌شده و گاهی ساده بوده است. در بیجار قالی به ابعاد مختلف بافته می‌شده است اما به گفته آرمن هانگلدین ابعاد متوسط و کوچک آن مقبول تر بوده است.
نتیجه گیری
در این تحقیق ضمن شناسایی و معرفی طرح و نقش بومی فرش بیجار، به بررسی منشآ این طرح‌ها پرداخته شد. نقوش بومی بیجار بعنوان یکی از نقوش قدیمی ایران از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است اما در دوره ی قاجار تحولات سیاسی داخلی و خارجی، گسترش روابط با اروپا و آمریکا را به همراه داشت. از آنجا که ایران در این برهه ی تاریخی کشوری ضعیف و وابسته بود از لحاظ فرهنگ و هنر نیز رویکردی تأثیر پذیر داشت. در این دوره هنرمندان و از جمله طراحان فرش مجذوب نقاشی و طرح های طبیعت گرایانه ی آنها شدند و این نقوش را وارد فرش نمودند. لکن طراحان فرش بیجار نقوش جدید را با نقوش بومی در آمیخته و نقوشی که با سلیقه ی آنها منطبق نبود را به کار نبردند.
به طور کلی نقوش بیجار در دوره ی قاجاربه دو دسته ی بومی و غیر بومی تقسیم می شود که با آنکه منشآ هر دسته متفاوت بوده اما در کنار هم بسیار زیبا به کاربرده شده‌اند
منابع و مأخذ
- آذرباد، حسین، حشمتی رضوی، فضل الله، فرشنامه ایران، پژوهشگاه، تهران ۱۳۸۳
- ادواردز، سیسیل، صبا، مهین دخت، قالی ایران، فرهنگسرا، تهران ۱۳۸۶
- دانشگر، احمد، فرهنگ جامع فرش یادوار، یادواره اسدی، تهران ۱۳۷۶
- ژوله، تورج، پژوهشی درفرش ایران، یساولی، تهران ۱۳۸۱
- صوراسرافیل، شیرین، ژوله، تورج، آشنایی با طرح‌های فرش ایران وجهان ۲، شقایق روستا
تهران ۱۳۸۲ - وکیلی، ابوالفضل، شناخت طرح‌ها و نقش‌های فرش ایران وجهان، نقش هستی، تهران ۱۳۸۲
- نصیری، محمد جواد، سیری درهنرقالیبافی ایران، پرنگ تهران ۱۳۷۴
- نصیری، محمد جواد، فرش ایران، پرنگ تهران ۱۳۸۲
- یساولی، جواد، قالی و قالیچه‌های ایران، یساولی، تهران۱۳۷۰
- زارعی، محمد ابراهیم، آثار فرهنگی و تاریخی کردستان، سبحان نور، تهران ۱۳۸۱
- رحیمی، مسعود، بافنده کرد، نقاش ذهن خویش، سازمان میراث فرهنگی، تهران ۱۳۷۶
- حصوری، علی، مبانی طراحی سنتی درایران، نشرچشمه، تهران۱۳۸۵
- پوپ، آرتورآبراهام، فیلیس، آکرمن، سرویراستارسیروس پرهام، سیری درهنرایران جلدششم، انتشارات علمی فرهنگی، تهران ۱۳۷۸
- عمید، حسن، فرهنگ لغت عمید، جلد اول چاپ ششم انتشارات امیر کبیر، تهران ۱۳۷۸
- هانگلدین، آرمن، قالی‌های ایرانی، ابراهیمی، اصغر، یساولی، تهران ۱۳۷۵
- پرهام، سیروس، دستبافته‌های عشایری و روستایی فارس، جلد دوم، امیرکبیر، تهران ۱۳۸۷
- یساولی، جواد، مقدمه‌ای بر شناخت قالی ایران، انتشارات فرهنگسرا، تهران ۱۳۷۰
- رونقیان تبریزی، سعید، راهنمای حوزه می‌دانی و همکاری آرشیوی
- م. به آذین، قالی ایران، چاپخانهٔ سپهر وابسته به انتشارات فرانکلین، تهران چاپ دوم ۲۵۳۶
- کندی، ادی، فریدون بدره‌ای، آیین شهریاری درشرق، انتشارات علمی فرهنگی، تهران۱۳۸۱
نویسنده: سمیه(سیمین)خسروی دانشجوی ارشد فرش دانشگاه هنر اسلامی تبریز
