آموزش چله كشی و بافت

چله کشی و بافت
قبل از شروع چله کشی و بافت باید ابتدا ابزار و وسایل مورد نیاز را تهیه کنیم و بهتر است که قبل از تهیه مواد مورد نیاز نکات زیر را مورد توجه قرار دهیم.

نکاتی چند در مورد چله کشی:

1 – دار:

یکی از مواد اصلی و مورد نیاز برای بافت دار می باشد. داری که برای بافت انتخاب می شود باید از سلامت کافی برخوردار باشد و در مورد دارهای چوبی باید جنس چوب دار از نوع مقاوم و مستحکم باشد و در صورت امکان سعی شود که از چوب سفید روسی برای ساختن دار استفاده شود و در مورد دارهای فلزی بهتر است که از آهن نو و مقاوم با قطر لازم (کمتر از4میلی متر نباشد )استفاده شود و از دارهائی که هر گونه کجی و ناصافی در قسمتهای مختلف اعم از سر دار – زیر دار و راست روها دارند استفاده نشود چون باعث ایجاد عیوبی چون کجی و سرکجی می شود.

ابعاد دار متناسب با ابعاد فرش باشد. به این صورت که عرض دار در مورد فرشهای بزرگ 40الی50سانتیمر و در مورد فرشهای کوچک 10الی20سانیمتر بیشتر از عرض فرش باشد تا بافنده موقع بافت جای دست مناسب برای بافت و پود کشی داشته اشد. در ضمن سلامت و راحتی بافنده مورد توجه قرار گیرد و دار در محل مناسب از نظر نور و فضا قرار بگیرد. و در ضمن بهتر است که سر دار کمی متمایل به عقب باشد تا بافنده تسلط لازم روی آن داشته باشد.

2 – ابزار:

از عوامل مهم در بافت فرش وجود ابزار مناسب می باشد. و برای راحتی بافنده و جلوگیری از ایجاد عیوب باید از ابزار سالم و متناسب با رجشمار فرش استفاده نمود. بطور مثال استفاده از قلاب یا دفه نامناسب و کج به تارها آسیب می رساند و در ضمن باید از ابزار متناسب با ظرافت فرش استفاده نمود برای مثال از دفه ای که برای فرش 30رج استفاده می شود نمی توان برای فرش 60رجی استفاده کرد.

این نکته لازم است ذکر شود که از مصرف ابزار معیوب باید خوداری نمود و در صورت امکان از ابزار نو و سالم استفاده شود. حال اگر بافنده مجبور به استفاده از ابزار معیوب شود بهتر است که آن را به دست متخصصین ابزار سازی دهد تا بازسازی شود و نقص آن برطرف شود.

3 – مواد اولیه:

باید ضخامت و نازکی خامه ها پودها و نخ چله متناسب با رجشمار فرش انتخاب گردد. در ضمن مقدار آن مناسب باشد بطور مثال در صورتی که از مواد اولیه نازکتری نسبت به رجشمار استفاده شود پائین زدگی بوجود می آید و در صورتی که مقدار خامه های متن اصلی و حاشیه ها کافی نباشد باعث می شود که عیب دورنگی بوجود آید. در ضمن باید از ثبات رنگ خامه ها اطمینان حاصل شود.

بعد از تهیه مواد اولیه مناسب برای جلوگیری از در هم شدن مواد اولیه بهتر است خامه ها و پود ضخیم و نازک را به صورت توپک در آوریم و در بالای دار آویزان کنیم. برای تبدیل کلافها به توپک از دو روش استفاده می کنیم:

1. تبدیل کلاف ها به توپک بوسیله دستگاه هرزه گرد.
2. انداختن کلاف ها روی پا و پیدا نمودن سر نخ کلاف و تبدیل کلاف به توپک.

روش محاسبه مقدار مواد مصرفی (اولیه) برای بافت فرش:

هنگام تهیه مواد اولیه باید با توجه به رجشمار و ابعاد فرش مواد مورد نیاز را مورد توجه قرار دهیم.

با توجه به رجشمار فرشها را با درشت بافت نیم ریزبافت و ریز بافت طبقه بندی می کند با افزایش رجشمار به همان نسبت باید از مواد اولیه با کیفیت و ظرافت بالاتر استفاده نمود و به همان نسبت میزان هزینه تمام شده آن نیز افزایش می یابد. میزان مصرف خامه برای رجشمارهای 35-30-6.25-5/4کیلوگرم به ازاء هر متر مربع و برای رجشمارهای 50-45-4.40-3کیلوگرم به ازاء هر متر مربع می باشد.

با دقت در فرمولهای فوق مشاهده می کنید که با افزایش رجشمار میزان مواد مصرفی کمتر می شود ولی در فرش با رجشمار پایین مواد بیشتری مصرف می شود لکن به همان نسبت مواد اولیه ای که برای رجشمارهای بالاتر مورد نیاز است گران قیمت تر می باشند چون از کیفیت بالاتری برخوردار هستند.

در مورد میزان مصرف نخ چله و پود حدود700-1000گرم نخ چله و 5/1-1کیلو گرم پود بازاء هر متر مربع مورد نیاز است. مقدار مواد مصرفی موارد فوق برای رجشمارهای کمتر از 60صدق می کند و بحث در مورد فرشهای با رجشمار بالاتر از 60که بافت آنها به مهارت و دقت بالایی نیاز دارد در حوزه مبحث فرشهای هنری و نفیس می باشد از حوصله این کتاب خارج است.

چله کشی

تعریف چله(تار):

عبارتست از یکسری نخ های عمودی که به موازات هم روی سردار و زیر دار قرار می گیرند و در بیشتر موارد جنس آن از پنبه و در بعضی موارد از ابریشم و پشم است. پنبه به علت اینکه نسبت به پشم از مقاومت بیشتر و کشش کمتری برخوردار است ترجیح داده می شود. در موارد ی که رجشمار فرش بالا است و ما باید از نخ چله نازک استفاده کنیم و پنبه نمی تواند در مقابل فشار حاصل از کشش تارها مقاومت کند ما باید از چله ابریشمی استفاده کنیم.

استفاده از چله های پشمی بعلت سهل الوصول بودن و خاصیت گرمازائی آن در بین ایلات و عشایر متداول است.

تار نقش پی را برای قالی دارد و زمینه بافت را تشکیل می دهد و عمل بافت بر روی آن انجام می شود.

روش محاسبه تعداد تارهای مورد نیاز برای چله کشی:

بر حسب اینکه نقشه از نظر اندازه چه نوعی باشد روش محاسبه متفاوت است.

1- نقشه های سراسری:

در این نقشه ها تعداد خانه های بزرگ را می شماریم در10ضرب کرده تا تعداد گره ها بدست می آید و برای بدست آوردن تارها گره ها را در 2ضرب می کنیم تا تعداد تارهای مورد نیاز بدست آید. در ضمن بسته به ابعاد فرش برای هر طرف از2الی6تار برای شیرازه در نظر گرفته می شود.

مثال: اگر نقشه ای داشته باشیم که در عرض از 20خانه تشکیل شده باشد 20را در 10ضرب میکنیم عدد 200 تعداد گره های مورد نیاز است. حال برای بدست آوردن تارها عدد 200را در دو ضرب کنیم عدد400که بدست می آید تعداد تارهای ما می باشد. و اگر 6تار هم برای شیرازه ها در نظر بگیریم کل تارهای مورد نیاز406تار می باشد.

2- نقشه های 2/1 و4/1 :

در مورد این نقشه ها برای بدست آوردن تعداد تارهای مورد نیاز ابتدا تعداد خانه های عرضی نقشه را می شماریم در 2ضرب می کنیم تا تعداد کل خانه بدست آید سپس تعداد کل خانه ها را در10ضرب میکنیم تا تعداد کل گره ها بدست می آید. سپس عدد بدست آمده را در 2ضرب می کنیم تا تعداد تارها بدست آید. در نهایت با تعداد تارهای مورد نیاز برای شیرازه جمع می کنیم.

مثال: اگر نقشه ای 4/1در دست داشته باشیم که تعداد خانه های آن 30باشد برای محاسبه تارهای مورد نیاز به صورت زیر عمل کنیم.(در مورد کناره پیچ ها برای هر طرف 4تار در نظر گرفته باشد.)و با توجه به اینکه گره وسط مشترک است 1گره از کل گره ها کم می کنیم.

تعداد کل خانه های بزرگ نقشه 60=2×30

تعداد کل گره ها 600=10×60

تعداد تارها 1200=2×600

تعداد تارها به اضافه تعداد تارهای شیرازه 1208=8+1200

تعداد کل تارهای مورد نیاز 1206=2-1208

3- نقشه های واگیره :

در مورد نقشه های واگیره فرمول به صورت زیر می باشد:

10×(تعداد دفعاتی که باید تکرار شود×تعداد خانه های نقشه)]2=تعداد تارهای مورد نیاز برای چله کشی

تعداد تارهای مورد نیاز برای کناره پیچ های دو طرف+[10×2×(تعداد خانه های حاشیه 1طرف)+

روش محاسبه طول چله:

بر حسب اینکه نقشه از نظر اندازه چه نوعی باشد متفاوت است.

1- نقشه های سرتاسری:

در این نقشه ها تعداد خانه های طولی نقشه را محاسبه می کنیم و در صورت داشتن حاشیه باید تعداد خانه های حاشیه نیز محاسبه شود سپس تعداد خانه های طولی نقشه را در عدد10ضرب می کنیم تا تعداد کل رج ها بدست آید و با توجه به رجشمار فرش طول فرش را محاسبه می کنیم و باید طول سر ریشه های دو طرف فرش و جای دست بافنده را نیز در نظر داشته باشیم و مراقب باشیم که طول دار مناسب طول فرش مورد نظر باشد.

2- نقشه های 2/1(قدی):

در مورد این نقشه ها نیز خانه های طولی فرش می شماریم در عدد10ضرب می کنیم تا تعداد کل رج ها بدست آید و با توجه به رجشمار فرش طول را محاسبه می کنیم در این نوع نقشه ها نیز باید طول حاشیه های پایینی و حاشیه های بالایی فرش طول سر ریشه ها و جای دست بافنده را مد نظر داشته باشیم.

3- نقشه های 4/1 (ربعی):

طول خانه های نقشه را محاسبه می کنیم در عدد 10ضرب می کنیم تا تعداد رج های مورد نیاز برای 2/1طول فرش بدست آید. سپس عدد فوق را در2ضرب می کنیم تا تعداد کل رج ها بدست آید و برای محاسبه دقیق تر عدد فوق را از 1کسر می نمائیم.(به خاطر رج مشترک وسط فرش)و سپس با توجه به رج شمار فرش طول چله های مورد نیاز را محاسبه می کنیم در این نوع نقشه نیز باید طول سر ریشه ها و جای دست بافنده را مد نظر داشته باشیم.

4- نقشه های واگیره :

در مورد نقشه های واگیره محاسبه به روش زیر می باشد:

تعداد رج های کلی فرش=[2×(تعداد خانه های حاشیه های پایینی فرش)+(تعداد دفعاتی که در طول باید تکرار شود ×تعداد خانه ها ی نقشه)]×10 عدد بدست آمده را از تعداد دفعاتی که نقشه باید تکرار شود منهای عدد یک کسر می کنیم. به طور مثال اگر رج های کل نقشه 600رج باشد و نقشه واگیره به صورتی باشد که باید 10مرتبه تکرار شود عدد600را از9کسر می کنیم که عدد حاصله برابر با 591رج خواهد بود. بعد در نهایت با توجه به طول ریشه ها و جای دست بافنده طول چله ها را محاسبه می کنیم. در پایان لازم است این نکته را ذکر کنم که محاسبات فوق باید دقیق و مطابق رج شمار فرش باشد چون در صورت هر گونه بی دقتی که منجر به اشتباه در محاسبه شود به خصوص آنکه طول چله ها مناسب طول فرش نباشد منجر می شود که بافنده از اعمالی مثل سر چله دادن استفاده کند که به سهم خود باعث می شود که ارزش فرش کاهش یابد.

توضیح چند اصطلاح پیش از چله کشی:

ذرع:

قبل از پیدایش سیستم متریک از واحد ذرع برای تعیین طول استفاده می نموده اند. که در مناطقی چون فارس معاد 104سانتیمتر و در مناطق چون آذربایجان معادل 112سانتیمتر و همچنین در منطقه کرمان معادل 108سانتیمتر می باشد .

گره ذرعی :

16/1ذرع را گره ذرعی گویند. و با توجه به متفاوت بودن اندازه ذرع در مناطق مختلف اندازه گره ذرعی در آذربایجان معادل 7سانتیمتر ودر مناطق فارس نشین معادل5/6سانتیمتر و در کرمان معادل 75/6سانتیمتر است.

رجشمار :به تعداد گره ها یا به تعداد رجها در واحد گره زنی رجشمار گویند.

مهمترین رجشمارهای معمول در قالیبافی 20-25-30-35-40-45-50-60-70می باشد. البته فرشهای با رجشمار بالاتر از 70وجود دارد که به صورت فرشهای نفیس و سفارشی و موزه ای بافته می شود .

به طور کلی فرشها از نظر رج شمار به سه گروه: درشت بافت نیمه ریز بافت و ریز بافت تقسیم می شوند. فرشهایی که رج شمار آنها کمتر 40 باشد درشت بافت فرشهایی که رج شمار آنها بین 60-40باشد نیمه ریز بافت هستند.

مقاط:

استفاده از این واحد در منطقه خراسان رایج است و معادل 12000ریشه (ایلمک)می باشد که برای محاسبه مزد بافنده و خرید فروش فرش کاربرد دارد.

قبال:

از این واحد در منطقه آذربایجان استفاده می شود معادل 14000ریشه (ایلمک)می باشد و برای محاسبه مزد بافنده و خرید و فروش فرش مورد استفاده قرار می گیرد.

رگ:

رگ یا رج اصطلاحی است که طراحان نقشه فرش برای تعیین نمودن رجشمار نقشه از آن استفاده می کنند. (محاسبه تعداد گره های نقشه) و معادل 4برابر رجشمارهای فرش می باشد. به طور مثال کاغذ160رگی معادل رجشمار 40 می باشد.

چارک:

به 4/1ذرع چارک گفته می شود که در سیستم متریک معادل 26 سانتیمتر می باشد.

بهر:

به 64/1ذرع بهر گفته می شود که در سیستم متریک معادل 625/1سانتیمتر می باشد.

متر:

یکی از واحدهای اندازه گیری در سیستم متریک متر می باشد که برای اندازه گیری طول بکار می رود .

دسی متر:

معادل 1/0(یک دهم ) متر می باشد. البته امروزه از دسی متر نیز برای عمل سیه بندی استفاده می شود (در چله کشی توضیح داده خواهد شد)

سانتیمتر: معادل 01/0(یک صدم)متر می باشد.

میلی متر: معادل 001/0(یک هزارم)متر می باشد.

میکرون: معادل 1000/1 میلی متر می باشد.

چله کشی ترکی:

در ابتدا دار را آماده می کنیم و برای این کار به این طریق عمل می کنیم :

1. فاصله بین سر دار و زیر دار را در طرفین اندازه گیری می کنیم تا از مساوی بودن آنها مطمئن شویم.
2. مرکز سر دار و زیر دار را معلوم کرده و علامت میزنیم و باید مطمئن شویم که مرکز سر دار و زیر دار در یک راستا هستند (برای اطمینان از اینکه مرکز سر دار و زیر دار در یک راستا هستند می توان از وسیله ای بنام شاقول استفاده نمود).
3. سپس طرفین مرکز زیر دار را به واحدهای 7سانتیمتر یا 10سانتیمتر تقسیم می کنیم و با در نظر گرفتن میزان پخش چله ها عمل فوق را در مورد سر دار انجام می دهیم .(عرض چله ها باید روی سر دار بین 5تا20سانتیمتر بیشتر از زیر دار باشد.) اعمال فوق را در اصطلاح سیه بندی می گویند که این اعمال در مورد چله کشی فارسی نیز انجام می شود0 پس از انجام اعمال فوق دو عدد نخ چند لا شده را تهیه نموده که موازی عرض دار به راست رو ها بسته می شوند و به آن نخ ها نخ زه می گویند. اولی را در حدود 30سانتیمتر بالاتر از زیر دار و دومی را با فاصله 30 سانتیمتر بالاتر از آن به طور افقی و موازی عرض دار به راست روها گره می زنیم .طول زهوارها باید بلند تر از عرض دار باشد تا بتوان به راحتی آنها را به راست روها گره زد. البته لازم به ذکر است که در روش چله کشی ترکی به دو نفر نیاز داریم تا چله کشی دقیق و بدون نقص کشیده شود.

بعد از اعمال فوق نخهای چله را به صورت گلوله (توپک)در می آوریم سپس نفر اول سر گلوله (توپک) نخ چله را به اولین محل علامت گذاری شده در روی زیر دار گره می زند و با توجه به اینکه بخواهیم تعداد شیرازه ها فرد یا زوج باشد. نخ چله را از رو یا زیر زهوارها رد می کنیم به عبارتی اگر بخواهیم تعداد شیرازه ها فرد باشند از روی نخ اول و از زیر نخ دوم عبور می دهیم و اگر بخواهیم تعداد شیرازه ها زوج باشند از زیر نخ اول و از روی نخ دوم عبور می دهیم. سپس گلوله را به نفر دوم که بالاتر ایستاده است تحویل می دهیم و نفر دوم به نوبه خود گلوله را از اولین محل علامت گذاری شده از روی سردار عبور می دهد.

و از پشت دار آن را به شخص اول در پایین دار واگذار می کند و این شخص در این مرحله نخ چله را بر عکس مرحله قبل از روی نخ های زه عبور داده و این عمل آنقدر تکرار می شود تا چله های مورد نیاز روی سر دار و زیر دار بطور مساوی و یکنواخت و با کشش یکسان تنیده شود. در واقع چله ها در فاصله بین زهوارها حالت ضربدر یا زیگزاگ پیدا می کند. پس از اعمال فوق به جای نخ اول یک تسمه چوبی و بعبارتی چوب مهار را رد می کنیم تا عمل گلیم بافی و زنجیره بافی روی آن انجام شود و به جای نخ زه بالائی چوب هاف را قرار می دهیم. پس از قرار دادن چوب های فوق بهتر است که عمل کو جی پیچی را انجام دهیم (لازم به ذکر است که وجود کجو در روش ترکی الزامی نیست).

مزایا و محاسن چله کشی ترکی :

1. تسلط بیشتر بافنده
2. منظم بودن چله ها
3. پایین کشی آسان

معایب چله کشی ترکی

1. امکان چرخش چله روی سردار و زیر دار (به علت دو طرفه بودن چله ها)که حتما به مهار کردن نیاز دارد و به خاطر همین است که در این نو ع چله کشی از چوب مهار استفاده می شود.
2. انجام گلیم بافی به روش سوف: هر چندکه این نوع گلیم بافی از ظاهر زیبایی برخوردار است ولی دوام گلیم بافی کرباس را ندارد. لازم به ذکر است که با بستن چوب کجو روی دار های ترکی می توان گلیم بافی کرباس را انجام داد.
3. شیرازه پیچی به روش منفصل: یکی از خصوصیات بافت ترکی انجام شیرازه بافی منفصل می باشد که علت این عمر عدم وجود چوب کجو در دارهای ترکی است و در صورت استفاده از چوب کوجی می توان از شیرازه پیچی متصل که از استحکام بالاتری و ظاهر منظم تری برخوردار است استفاده نمود.
4. امکان بوجود آمدن عیب کجی به علت عدم استفاده از چوب کجو لازم بذکر است که بستن چوب کجو تا حدی می تواند از کجی کناره های فرش جلوگیری کند. لکن در دارهای کوجی دار اگر در کشیدن پود ضخیم دقت لازم انجام نگیرد این عیب بوجود خواهد آمد.

چله کشی فارسی:

1-چله دوانی:

در این روش چله کشی ابتدا با توجه به رجشمار فرش نخ چله مورد نظر را تهیه نموده و در صورتی که کلاف باشد آن را بصورت گلوله در می آورند. ابتدا طول چله مورد نیاز را محاسبه نموده به این صورت که اگر طول قالی 3متر باشد یک متر به آن اضافه می نمایند.(که برای سر چله های فرش و جای دست بافنده در آخر فرش در نظر گرفته می شود). 3عدد میله فولادی به قطر 5/1-1سانتیمتر و به طول یک متر را تهیه کرده و در زمین فرو می کنیم. میله اول و دوم در امتداد یک خط مستقیم باید قرار بگیرد و میله دوم باید کمی از آن خط مستقیم فاصله داشته باشد. فاصله میله اول و دوم یک متر و فاصله میله دوم و سوم باید سه متر باشد. سپس نخ چله را دور میله اول گره زده و از زیر میله دوم رد نموده و میله سوم را دور زده و در برگشت از روی میله دوم و از زیر میله اول رد می شود به طوری که نخ های بین میله اول و دوم به حالت ضربدر قرار بگیرد و این عمل را به تعداد گره های مشخص شده در عرض فرش تکرار می کند تا چله های مورد نیاز بدست آید.

باید توجه داشت که 12-4 تار برای بافت شیرازه های کنار فرش در نظر می گیرند.انجام عمل فوق به چله دوانی معروف است.(به این علت که فردی که عمل فوق را انجام می دهد باید سریع این مسیر را طی نموده که این فرد حالت دویدن به خود می گیرد به خاطر همین به عمل فوق چله دوانی می گویند.)لازم به ذکر است در طی عمل فوق فرد دیگری که در کار چله دوانی همکاری می کند نخی چند لا که طول آن دو برابر عرض فرش است را بر داشته و روی میله اول تار ها را به صورت 2تا2تا و به صورت گیس بافت چپ و راست می کند. این کار برای جلو گیری از بهم خوردن چله ها هنگام برداشتن چله ها از روی میله ها و شمارش و دوخت زدن چله ها به زیر دار انجام می گردد.

پس از عمل چله دوانی نخ نزله را که معادل 8برابر عرض قالی می باشد را 6لا کرده و از دو طرف آن را به صورت دو گلوله در آورده و بوسیله آن چله ها را در دسته های مشخصی در نزدیکی میله سوم چپ و راست می کنند (گیس بافت می کنند). تعداد این دسته تارها بستگی به رجشمار فرش دارد.بعنوان مثال اگر رجشمار فرش 30باشد. 30را در 2 ضرب می کنیم تا عدد 60بدست آید و 60را بر عدد 10که عددی ثابت است تقسیم می کنیم و جواب حاصله 6می باشد.در این رجشمار تارها در دسته های 6تائی شیرازه می خورند و یا به عبارتی هر 10شیرازه نشانه یک گره ذرعی می باشد و عمل فوق را شیرازه زنی می نامند. از عملی که ذکر شد برای گره زدن اضافی چله ها در روی سر دار و پخش چله ها به طور یکنواخت روی سر دار استفاده می گردد.(عمل نخ نزله)لازم به ذکر است که مقدار اضافی چله ها بر روی سر دار گره زده می شود که به آن گره اولیه می گویند.

2- انتقال چله ها روی دار :

پس از آماده بودن چله ها به روش فوق آنها را از میله ها درآورده جای میله ها را با نخ ضخیم یا طناب عوض می کنیم و چله ها را روی نخ مزبور پهن می کنیم و با احتیاط روی دار می اندازیم. سپس سر دار را از یک طرف چله ها در فاصله نخ نزله و میله دوم وارد چله ها می کنیم. سپس گیس باف میله اول را به طناب پیچ مربوط به زیر دار دوخت می زنیم سپس چله های اضافی را از بالای سر دار و روی نخ نزله که حالا بالاتر از سر دار قرار گرفته است در دسته های چند تایی که متناسب با رجشمار فرش است (قبلا توضیح داده شد) را گره می زنیم که به این گره گره اولیه گفته می شود. سپس چله ها را به طور مناسب و متناسب با رجشمار فرش در سر دار و زیر دار پخش می کنیم (باید مراقب باشیم که پخش چله ها در سر دار بیشتر از زیردارباشد).

سپس با توجه به نوع دار که فلزی یا چوبی باشد با پیچ یا گوه چله ها را سفت می کنیم (در این نوع چله کشی نیاز به وجود چوب مهار نمی شود)بعد عملیات کوجی پیچی را انجام می دهیم.

کجوبندی (نیره کشی):

ابتدا چوب کجو را با دو رشته نخ ضخیم به راست روها می بندیم و سپس نخ چند لای دیگری را که طول آن باید از طول چوب کجو بلند تر می باشد را به دو طرف (دو سر)چوب کجو یا به دو میخ دو سر چوب کجو می بندیم.

سپس گلوله نخی درست می کنیم و برای شروع کار سر آن را به نخ فوق گره می زنیم و آن را دور اولین تار پشت هاف چرخانده و دوباره آن را دور نخ چند لا شده روی کجو گره می زنیم. سپس چله روی هاف را کنار زده و نخ را دور دومین تار زیر هاف می چرخانیم و این کار را آنقدر تکرار می کنیم تا تمام تارهای پشت هاف بوسیله کوجی در جلو قرار بگیرد. لازم به ذکر است که نباید تارهای زیر چوب کجو را خیلی سفت دور نخ چند لا شده بست چه در این صورت عمل پود کشی و بافت با مشکل مواجه خواهد شد.

با کشیدن نخ چند لا شده چله ها روی کوجی کشیده می شوند و با کشیدن نخ اصلی به دو سر کوجی باعث پخش بیشتر چله روی کوجی می شود. در ضمن چون چله ها در پایین کوجی حالت ذوزنقه پیدا می کنند از جمع شدن فرش (کجی)جلوگیری می نماید. سپس دو زیر سری روی راست روها و زیر چوب کجو قرار می دهیم. با توضیحات فوق نتیجه می گیریم که کجو به دو وظیفه اصلی خود که تفکیک و تنظیم نخ های چله و جلوگیری از کجی کناره هاست عمل می کند.

مزایا یا محاسن چله کشی فارسی:

در این نوع چله کشی بعلت وجود چوب کجو می توان از گلیم بافی به روش کرباس استفاده نمود که دارای استحکام بالایی می باشد و در ضمن وجود چوب کجو تا حدی از کجی کناره ها نیز جلوگیری خواهد نمود و در ضمن چون چله کشی یک طرفه می باشد می توان به راحتی پشت فرش را مشاهده نمود و هم تنظیم چله ها روی دار از ثبات بیشتری برخوردار است و چون اضافه چله ها روی سر دار گره می خورد می توان قالی با طول دلخواه بدون توجه به طول دار را بافت.

معایب:یکی از معایب عمده این روش پایین کشی مشکل روش فارسی بافت می باشد که در صورت عدم دقت و مهارت احتمال سوراخ شدن و پارگی می باشد و در ضمن بعلت ثابت نبودن محل نشستن بافنده تسلط بافنده روی دار کمتر است.

روش انجام چله کشی تلفیقی :

در این روش که از دار ترکی استفاده می شود چله کشی به روش چله کشی فارسی انجام می شود به این صورت که چله ها ابتدا بر روی زمین دوانیده می شود سپس به جای میله اول و سوم لوله های فلزی با طول کمی بلندتر از عرض فرش و با قطر 2سانتیمتر که از استحکام کافی برخوردار باشند قرار می دهند و چله ها را روی میله ها پخش می کنند و سپس آنها را به همین صورت از روی دستگاه قالیبافی عبور می دهند و سپس آنها را روی زیر دار و جلوکار به وسیله سیم مفتولی بهم وصل می نمایند سپس همانند هر نوع چله کشی دیگر چله ها را با توجه به رجشمار فرش پخش می کنند. در اینجا لازم است که این نکته را بیان کنم که باید مراقب پخش بیشتر چله ها در سردار نسبت به زیر دار باشند.

سپس برای اطمینان از مناسب بودن طول و عرض چله ها یکبار دیگر با متر طول و عرض چله ها را اندازه گیری می کنند و تارها را شمارش می کنند تا تعداد تارها نسبت به تعداد تارهای مورد نیاز مناسب باشد. پس از اطمینان از موارد فوق پیچ های دستگاه را سفت می کنند تا چله ها سفت شوند(همانگونه که می دانید در هنگام چله کشی با دار از پیچ برای سفت شدن چله ها استفاده می شود)و سپس عملیات کوجی پیچی انجام می شود. بعد از انجام کوجی پیچی عملیات زنجیره بافی و گلیم بافی به روش کرباس انجام می شود در این روش احتمال وجود عیب شمشیری از بین می رود.در این روش به علت استفاده از لوله ها از چرخش چله ها روی سر دار و زیر دار جلوگیری می شود. و به علت استفاده از چوب کجو احتمال وجود کجی نیز کاهش می یابد.

در روش هنگام بافت از شیرازه بافی متصل استفاده می شود و به علت محاسن گره ترکی نسبت به فارسی که در مباحث آینده شرح داده خواهد شد از این نوع گره استفاده شود. همانگونه که مشاهده نمودید در این روش هنرمند قالیباف محاسن هر دو روش را استفاده می کند و به دور از هر گونه تعصب به روشی خاصی از بافت امکان بافت فرش با بالاترین کیفیت را فراهم می کند.

بعد از انجام چله کشی بهتر است نکات زیر را مورد توجه قرار دهیم:

1. کنترل تعداد تارها :محاسبه تعداد تارها بر طبق نوع نقشه صورت می پذیرد که در این مورد قبلا به طور مفصل بحث کرده ایم.لکن در صورتی که بعد از مقداری بافت متوجه شدیم که تعداد تارها با نقشه مطابقت ندارد بهتر است به صورت زیر عمل کنیم.
   • در صورتی که تعداد تارهای فرش نسبت به نقشه 1الی20تار بیشتر باشد می توانیم تارها را به طور متناوب و از مناطقی که تراکم بیشتری دارند کم کنیم.
   • در صورتی که تعداد تارهای فرش نسبت به نقشه 1الی20تار کمتر باشد می توانیم در مناطقی که از تراکم کمتری برخوردارند تار اضافه کنیم. و در صورتی که بیشتر از 20تار کم داشته باشیم باید قسمت بافته شده را بشکافیم و چله ها را دقیق و منظم کنترل کنیم و بر حسب تعداد تارهای مورد نیاز تار اضافه کنیم.
2. کنترل رجشمار چله ها : همانگونه که قبلا توضیح داده شد قبل از عمل چله کشی باید عمل سیه بندی را انجام دهیم و چله ها در طرفین مرکز سردار و زیر دار بطور یکنواخت روی دار کشیده شوند و در ضمن تراکم تارها در همه نقاط باید یکسان باشد. بعد از انجام چله کشی و در حین زنجیره بافی و گلیم بافی باید مراقب باشیم که این تراکم به هم نخورد چون در صورت عدم دقت و مهارت و در زنجیره بافی و گلیم بافی نظم چله ها به هم می خورد و موجب بوجود آمدن فرش معیوب خواهد شد. در ضمن قطر تارها با رجشمار فرش مطابقت داشته باشد.
3. کنترل پخش چله ها در سر دار و زیر دار: همان گونه که قبلا توضیح داده شد باید عرض چله ها در سر دار 5الی20سانتیمتر بیش از زیر دار باشد. یا به عبارتی چله ها در سر دار پخش تر از زیر دار باشد.
4. کنترل سفتی و شلی چله ها: در صورتی که چله ها شل باشند فرش بافته شده دچار بالا زدگی خواهد شد در صورتی که چله ها بیش از حد سفت شوند فرش بافته شده دچار پایین زدگی خواهد شد در ضمن اینکه خطر پارگی نیز وجود خواهد داشت.
5. کنترل هماهنگی کشش تارها : در صورتی که چله کشی بصورت هماهنگ انجام نگیرد و قسمتی از تارها شل و قسمتی سفت چله کشی شود و در بافت دچار مشکل خواهیم شد و قالی بافته شده معیوب خواهد شد.
6. کنترل طول چله ها: قبل از شروع بافت فرش با توجه به طول فرش مورد نظر باید طول چله ها را کنترل نمود و همانگونه که شرح داده شد طول چله ها باید از طول فرش مورد نظر بیشتر باشد تا بافنده جای دست مورد نیاز برای بافت را داشته باشد.(علت بیشتر بودن طول چله ها نسبت به فرش فراهم نمودن جای دست مناسب برای بافنده و قرار دادن سر ریشه برای فرش می باشد)

سر چله دادن :

در صورتی که به دلیل اشتباه در محاسبه طول چله یا به دلیل بالازدگی فرش یا به دلیل عدم تناسب طول دار با طول فرش مورد نظر قبل از اتمام بافت فرش چله تمام یا به جای برسد که بافنده دیگر قادر به ادامه بافت نباشد در این صورت با انجام عملیات سر چله دادن به بافت ادامه می دهد در این عملیات ابتدا نخ چله ای که از نظر جنس متریک و تعداد لا یکسان با نخ چله اولیه بافت را تهیه نموده و آن را به چله های قبلی گره زده و به بافت ادامه می دهد.

نوشته شده توسط شاندیزی

گروه تخصصی فرش نقشان در زمینه آموزش(بافت،مرمت،رنگرزی،طراحی) پژوهش و مشاوره در زمینه قالی- تابلو فرش- گلیم و گبه با نظارت کارشناسان رسمی دادگستری فرش استان کرمان فعالیت مینماید.
3343626 — 0341 و 09155003180
n.2222822@gmail.com