کجی یا سره داشتن کنار فرش به حالتی گفته میشود که خط های راست فرش که حاشیه ها و لبه های فرش را تشکیل میدهند نامنظم بوده و حالت موجی ، قوسی و با پایین و بالا داشته باشد.
اول از همه ما باید تشخیص بدیم که فرشی که بافته ایم راست هست یا کج ، برای تشخیص این کار فرش را روی سطح صافی از طرف رو پهن میکنیم یعنی پشت فرش به طرف بالا باشد و رویرفرش به طرف زمین ،یک نخ را اماده کرده و یک نفر از یک طرف و نفری از طرف دیگر این نخ را به نقطه شروع هر خط راست فرش گذاشته و راست و محکم میکشند و این کار را با هر خط راست امتحان کنید تا متوجه بشوید که کدام یک ازاین خط های فرش راست هستند و در چه حدی .
بعد از این که ما تشخیص دادیم که کنار فرش ما در چه حدی کج یا قوس دار یا موج دار است ،فرش را پیش مرمت کار یا رفوگر میبریم برای رفع این عیب و مرمتدکار نسبت به تجربه ای که داره تشخیص میدهد که فرش را برای رفع عیب به دار کش احتیاج دارد یا به رفوگر که البته اگر کجی کم باشد با دار کشی این کار حل میشود ولی اگر کجی زیاد باسد بهتر ین کار رفوگر هست چون در کجی های زیاد بعد از دارکشی کجی فرش با تغییر اب وهوا یا بعد شستن فرش دوباره کجی به حالت اولیه برمیگردد.
البته برای رفع عیب کجی و کوچکی و بزرگی فرش درطرف سر فرش (طرفی که ریشه های فرش هست) به راحتی توسط رفوگر تعمیر میشود ولی کجی کنار فرش متفاوت هست و کار خیلی حساسی است که باید توسط یا مرمت کار با تجربه انجام شود.
- اگر فرش با شیرازه متصل بافته شده و کجی در خط های وسطی فرش باشد میتواند باجابجایی ردیف ها عیب را حل کرد (چگونگی رفع عیب در پایین شرح داده خواهد شد) ولی اگر در ردیف های کنار فرش باشد هیچ راهی بجر دارکشی ندارد.
- اگر فرش با روشی که در تبریز بافته شده ، یعنی پوت نازک و کلفت فرش در کنار فرش اضافه بیرون باشد میتوان با روش دفه زنی ( جابجایی ردیف ها ) کجی را درست کرد.
شرح چگونگی کار دفه زنی کنار فرش (سره گیری)
بیشترین منطقه ای که کار دفه زنی یعنی جابجایی ردیف های فرش در شهر تبریز و اطراف ان انجام میشود واین هم بخاطر نوع بافتی هست که در تبریز هست ، موقع بافت فرش پوت کلفت را در هر ردیف بافت نبریده و یا راخل فرش برنمیگردن بلکه ازاد یه دور دار میپیچند تا کنار فرش راست در بیاید و بعد از اتمام بافت فرش اگر به هر دلیلی کجی باشد با کمک این پوت کلفت ها کجی را رفع میکنند.
روش کار
فرش را روی چهار چوب (دستگاه رفو که با ساسز های مختلف موجود است) می خوابانند به طوری که دستگاه زیر فرش قرار بگیره و پشت فرش بالا باشه.از یک طرف دستگاه فرش را ثابت میکنیم به وسیله میخ های مناسب رج شمار فرش ، میخکوبی فرش به روش ضربدری باشد تا موقع کشیدن فرش به چله های فرش ضرری نرسد ، بعدا پوت های فرش را را به اندازه های کوچک گره میزنیم و (باید توجه گرد که پوت های نزک ازاد باشد و گره نخورد) روی دستگاه با کمک میخ ثابت میکنیم و برای تنظیم شلی و سفتی دستگاه و فرش از یک چوب درازی کمک میگیریم و این چوب را بین فرش و دستگاه وارد میکنیم.
برای شروع کار از یک ابزار مخصوص این کار استفاده میکنیم که امش چاقو نوک تیز هست ، این چاقو شبیح چاقوی بافندگی هست با این تفاوت که این چاقو نوکش تیز میباشد که مخصوص این کار ساخته میشود برای فرش هایی با رج شمار مختلف.
برای شروع کار یک نخ راازدو طرف فرش روی خط های راست میکشیم و ثابت میکنیم و با ضربه های ارام و منظم روی ردیف ها ، به وسیله چاقوی نوک تیز ردیف ها را پایین و یا گاه گاه بالا میبریم تا ردیف های راست فرش موازی نخ راست که قبلا کشیده ایم بشود. بعد از اتمام کار پشت فرش را تمیز کرده و در بیشتر مواقع به کمک اتیش پرز های اضافه را اتیش میگیریم تا سطح فرش تمیزتر بشود.
این روش بهترین روش است که انجام میشود چون مثل دار کشی نیست که بعدا از چند مدت دو باره کجی برگرده ، البته این روش دفه زنی خیلی حساس هست چون با پاره شدن پوت نازک عیب دیگری سراغ فرش میاید و باید فرش را به دست یک مرمت کار حرفه ای سپرد.
چند نمونه از دلایل که ایجاد کجی میکند:
- معیوب بودن دستگاه قالی بافی
- عدم دقت در حین بافت
- عدم دقت در حین چله کشی
- ناصاف بودن سطح محل دستگاه بافندگی
- عدم هماهنگی در شانه زدن
- استفاده از مواد اولیه نا مرغوب
- شانه نزدن بافنده به مقدار لازم
- چله کشی نا مناسب
