رنگ و رنگرزی

اثر اسید و دندانه بر فام رنگی نخ رنگرزی شده با رنگزای گیاهی جدید پوست لوبیای سیاه به منظور استفاده در فرش دستباف

رنگ در طبیعت دارای اهمیت فراوانی است و بشر بیش از بیش می¬کوشد که همه لوازم زندگی خویش را با رنگهای گوناگون که در طبیعت وجود دارد هماهنگ کند و زینت دهد …
• مقدمه
رنگ در طبیعت دارای اهمیت فراوانی است و بشر بیش از بیش می¬کوشد که همه لوازم زندگی خویش را با رنگهای گوناگون که در طبیعت وجود دارد هماهنگ کند و زینت دهد. رنگهای طبیعی قدیمی ترین رنگها است که بشر آنها را شناخته و از آن استفاده نمود. رنگهای طبیعی رنگهای حساسی هستند که در ساختار آنها ملکولهای رنگی متفاوتی وجود دارد که پس از گذشت زمان شیدهای مختلف آنها در اثر نور خورشید ظاهر می گردد در حالیکه رنگهای شیمیایی صرفا از یک ملکول شیمیایی سنتز شده بوجود آمده اند که در اثر نور خورشید با توجه به ثبات آنها در برابر نور، به سمت بی رنگی متمایل می¬شود.
فرش یکی از شریف ترین هنرهای صناعی و یکی از مظاهر هنر ملی- آئینی از نمادهای هنر باستانی به شمار می رود. فرش به عنوان یکی از صور تمدنی پر ارزش محسوب شده که هم دارای جنبه کاربردی و مصرفی است و هم می تواند از دیدگاههای فرهنگی – هنری مورد بررسی قرار گیرد.
کشور ما پیشینه تاریخی غنی ای در زمینه فرش دارد و امروزه نیز یکی از مهمترین تولید کنندگان فرش دستباف در دنیا به شمار می رود. صنعت فرش دستباف در گذشته مبتنی بر تجارب استاد کاران و بافندگان سنتی بو و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شد. در چند دهه اخیر صنعت فرش به یک علم تندیل شده و طبعا با رویکرد علمی مورد توجه قرار گرفته است؛ به طوری که می توان آنرا به صورت یک رشته تحصیلی در هنرستانها و اموزشکده های فنی و دانشگاههای مختلف انتخاب کرد.

• تاریخچه فرشبافی در ایران
با توجه به آثار باستانی و کشفیات بشر مسلم شده است که هنر هایی نظیر سبد بافی، بوریا بافی، نمد بافی، زیلو بافی، جاجیم و گلیم بافی مقدمه ای بر پیدایش هنر اصیل فرش بافی بوده اند. فرش های نخستین دارای طرح های ساده شکسته و ذهنی باف بوده اند که بیشتر برای رفع نیاز تولید می شده اند و فرش های امروزی تکامل یافته ی آن فرش ها می باشند. قدیمترین فرش دستبافت ایرانی در سال 1949 در دومین مرحله کاوشهای باستان شناس روسی، رودنکو در منطقه پازیریک کشف و به نام فرش پازیریک نامیده شد. رودنکو در کتابی که به مناسبت این اکتشافات در سال 1953 در روسیه منتشر کرد، درباره فرش مکشوفه توضیحات مفصلی نگاشت و آن را صراحتا کار ایران و قدیمی ترین فرش ایرانی در دنیا بیان نمود.

او نوشت: “بدون اینکه بتوانیم به طور حتم بگوییم این فرش کار کدامیک از سرزمین های ماد-پارت(خراسان قدیم) یا پارس است، تاریخ فرش مذکور و پارچه هایی که در پازیریک کشف شد قرن پنجم و یا اوایل قرن چهارم پیش از میلاد تشخیص داده می شود.” سپس او اضافه می کند: “تاریخ این قالی از روی شکل اسب سواران معلوم می شود. طرز نشان دادن اسبهای جنگی که به جای زین قالی بر پشت آنها گسترانده اند و پارچه روی سینه اسب از مشخصات آشوریها می باشد اما در روی فرش پازیریک ریزه کاریهای مختلف و طرز گره زدن دم اسبها ، در نقوش برجسته تخت جمشید نیز دیده می شود. در زمان تسلط مغولها (قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی) قالی بافی به سطح بسیار رفیعی از زیبایی وتکنیک رسید. شکوفایی این صنعت شاید با حکومت غازان خان (1307-1295 میلادی) مصادف بود. اما اوج قالی کلاسیک ایرانی را که از آن با رنسانس قالی ایران یاد می شود زمان سلاطین صفوی (1722-1499 میلادی) به ویژه زمان حاکمیت شاه طهماسب اول (1587-1524 میلادی) و شاه عباس کبیر(1629-1587 میلادی) ثبت کرده اند. از این دوران حدود 3000 تخته فرش به یادگار مانده که درموزه های بزرگ دنیا و یا در مجموعه های شخصی نگهداری می شوند. در این دوران در کنار قصرهای پادشاهان، کارگاههای قالی بافی بناشد و مراکز گوناگون که قبلا در تبریز ، اصفهان ، کاشان ، مشهد ، کرمان ، جوشقان ، یزد ، استرآباد ، هرات و ایالات شمالی نظیر شیروان ، قره باغ و گیلان وجود داشتند توسعه و رونق بیشتری گرفتند.

در همان زمان ، نقاشان و نگارگران بلندپایه طرحهای خلاصه شده و ترکیبی ترنج در وسط قالی و لچکها را در آن وارد کردند. یعنی همان طرحی که قبلا به زیباترین وضعی در قرن پانزدهم روی جلد کتابهای ارزشمند به کار می رفت. با اشغال کشور بوسیله افغانها (1722-1721 میلادی) این صنعت و هنر رو به انحطاط گذاشت. در قرن نوزدهم قالیهای ایرانی ، بویژه فرشهای نفیس ناحیه تبریز به اروپا راه یافتند. از سوی کشورهای اروپایی نمایندگانی به تمام کشورهای مشرق زمین گسیل شدند و با رقابت بسیار فشرده کلیه فرشهای کهنه و عتیقه را گردآوری کرده به قسطنطنیه که هنوز هم مهمترین بازار قالی مشرق زمین بود فرستادند. با به پایان رسیدن منابع فرشهای کهنه ، شرکتهای انگلیسی، آمریکایی و آلمانی به طور نامحدود اقدام به تاسیس کارگاههایی در تبریز ، سلطان آباد (اراک) و کرمان کردند. این روال تا جنگ جهانی اول که تولید قالی به طور قابل توجهی افزایش یافته بود ادامه داشت.

معرفی رنگزای پوست لوبیا سیاه و ساختار الیاف پشم

لوبیا
دانه رسیده ارقام مختلف گیاه گونه phaseolus vulgaris از خانواده leguminosae است که شامل ارقام مختلف لوبیای چیتی، لوبیا قرمز، لوبیا سفید، لوبیا چشم بلبلی، لوبیا کشاورزی، لوبیا سویا، لوبیا سیاه، لوبیا عروس و لوبیا سبز می باشد. لوبیا سیاه یکی از گونه های نایاب لوبیا در ایران و آسیا می باشد. این محصول ارزشمند بر خلاف رنگ خود، از نظر عناصر تشکیل دهنده و خواص تغذیه ای یک سر و گردن از ارقام دیگر حبوبات بالا می باشد. خواستگاه آن مناطق آمریکای مرکزی و جنوبی و از جمله کشور های مکزیک و برزیل است که در اکثر غذاهای سنتی این ناحیه مورد استفاده قرار می گیرد. چیزی که بیش از پیش این دانه خوراکی را متمایز می سازد، عناصر تشکیل دهنده ی آن می باشد. عنصرهایی همچون کلسیم، آهن، منیزیوم، مولیبدن، فسفر، اسید فولیک، پتاسیم، زینک و منیزیم اشاره نمود. میزان فیبر و پروتئین این لوبیا در مقایسه با گونه های دیگر قابل مقایسه نیست. ازین رو آن را به عنوان جایگزین مناسب گوشت قرمز می دانند. در این ماده غذایی میزان قابل توجهی نیاسین، ریبوفلاوین، تیامین و ویتامین های گروه ب یافت می شود.

الیاف پشم

الیاف پشم
پلیمر پشم را می¬توان پلی پپتیدی مرکب از اسید های آمینه آلفا دانست که به کراتین[1] معروف می باشند. ساختار αآمینو اسید پشم را در شکل زیر مشاهده می¬کنید
شکل ساختار آمینو اسید پشم
پشم یكی از الیاف بسیار مهم حیوانی به شمار می رود. مصرف پشم در انواع منسوجات به دوران بسیار قدیم بر می¬گردد. امروز گوسفند را برای استفاده از گوشت، پشم، شیر و چرم آن پرورش می¬دهند. پشم گوسفند مهمترین نوع الیاف حیوانی است. از مهمترین كشور های تولید كننده¬ی پشم می توان، استرالیا، زلاندنو، آفریقای جنوبی، آرژانتین، اروگوئه، برزیل، شیلی، انگلستان، ایالات متحده آمریكا، هند، تركیه و اسپانیا‍‍ را نام برد. به طور كلی نخ های پشمی در سه نظام فاستونی (ظریف)، نیمه فاستونی (متوسط) و پشمی (ضخیم) تولید می شوند كه از نخ های نیمه فاستونی برای تهیه قالی های متوسط بافت و از نخ های پشمی برای تهیه قالی¬های درشت بافت استفاده می شود .پشم مورد استفاده برای تهیه قالی های ریز بافت و متوسط بافت بیشتر از نوع پشم های خارجی (اروگوئه ،كره و زلاند نو) است.

پشم در اقتصاد دامپروری به خصوص در کشورهایی که به پرورش گوسفندان نژاد پشمی می پردازند، از حد یک فرآورده جنبی فراتر رفته و محصول اصلی گوسفند در این کشور ها به شمار می آید. به همین جهت در کشور های پرورش دهنده گوسفند، تحقیقات وسیعی برای بهبود کمیت و کیفیت تولید با هزینه فراوان به عمل می آید. تعیین خصوصیات پشم از حیث اقتصادی و کاربرد آن در صنایع نساجی و قالیبافی از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. پشم لیفی است که از پشم حیوانات و اغلب از پشم گوسفندان اهلی به دست می آید. صرف نظر از گوسفندان، پشم همچنین از موی بز، گاو میش، لاما ( شتر بی کوهان آمریکای جنوبی)، آلپاکا (شتر بی کوهان پشم بلند آمریکا) و حتی شتر به دست می آید. پشم، لیفی طبیعی، پروتئینی، چند سلولی و رشته¬ای است.

عمدتاً در استرالیا، ایالات متحده یآمریکا، زلاند نو و در چینو غیره تولید می¬شود. طول لیف پشم بین حدود 5 سانتی متر و در بهترین حالت حدود 35 سانتی متر برای بلندترین و زبرترین پشم متغیر است. الیاف پشم از نظر قطر و ضخامتشان بسیار متفاوتند که بین حدود 14μm برای پشم های بسیار ظریف تا بیش از45μm برای زبرترین پشم متغیر است.ممکن است رنگ پشم، بین زرد کمرنگ تا شیری کم رنگ متغیر باشد. علاوه بر استفاده برای تولید پارچه و لباس، پشم برای تولید پتو، قالیچه¬های روی اسب، خورجین(رو¬زینی)، فرش، نمد و اثاثیه یا لوازم داخلی مورد استفاده قرار گرفته شده است.

بخش عمده پشم را کراتین تشکیل می دهد. تصویر پراش اشعه ایکس نشان می دهد که کراتین ممکن است دارای ساختمان بلورین باشد. پشم معمولی دارای ساختمانی به نام کراتین آلفا می باشد که در آن زنجیره های ملکولی به شکل مارپیچ قرار دارند. ولی چنانچه پشم کشیده شود یک تغییر برگشت پذیر و تدریجی صورت می گیرد و تصویر پراش اشعه ایکس متفاوتی در مقایسه با کراتین آلفا حاصل می گردد که به آن بتا گفته می شود و با تصویر پراش اشعه ایکس ابریشم شباهت دارد.

ساختمان ظاهری لیف پشم
مشاهده شکل ظاهری الیاف از نظر طولی و عرضی با استفاده از میکروسکوپهای نوری با بزرگنمایی مناسب ممکن است. سطح طولی لیف پشم از سلولهای پوسته ای یا پولکی شکل، که آنها را فلس می¬نامند پوشیده شده است. جهت¬گیری این فلسها از ریشه به سمت نوک لیف پشمی است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

دکمه بازگشت به بالا